Co to są PFAS?
PFAS (per‑ i polifluoroalkilowe substancje) to syntetyczne chemikalia, do których należą m.in. PFOA, PFOS, GenX i inne. Używane są od lat 40. XX wieku w:
- przemyśle chemicznym,
- produkcji tekstyliów i opakowań,
- powłokach nieprzywierających (np. garnków),
- pianach gaśniczych.
Cechują się wyjątkową trwałością — w środowisku oraz w organizmach żywych bardzo powoli ulegają rozkładowi i mają tendencję do kumulacji.
Regulacje UE – limity i co się zmienia
- Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2020/2184 wprowadza dwa kluczowe parametry dla PFAS w wodzie pitnej:
• PFAS Total – suma wszystkich PFAS – limit 0,50 µg/L (500 ng/L). EUR-Lex+2Phytocontrol+2
• Sum of PFAS – suma 20 wybranych PFAS (które są najbardziej problematyczne) – limit 0,10 µg/L (100 ng/L). EUR-Lex+2Phytocontrol+2 - Państwa UE muszą zapewnić zgodność z tymi limitami do 12 stycznia 2026 r. EUR-Lex+1
- W kilku krajach, np. w Niemczech, wprowadzono dodatkowe, ostrzejsze limity lub parametry (np. „Sum of PFAS‑20”) oraz lokalne przepisy, które mogą być bardziej rygorystyczne niż minimalne wymagania UE. TZW
Aktualne wyniki badań w Europie
- Austria: w badaniu przeprowadzonym w 2021‑2022 na 582 próbkach wody pitnej z analizą 20 PFAS, około 37 % próbek zawierało PFAS powyżej progu detekcji. Większość (27 %) miała stężenia do 10 ng/L, niewielka część (≈ 0,7 %) przekroczyła 100 ng/L. AGES
- Hiszpania + inne kraje: badanie „Determination of regulated PFAS … according to Directive 2020/2184/EU” obejmowało 46 próbek (woda butelkowana i z kranu). Wykryto 10 PFAS w stężeniach od 0,1 do 20,1 ng/L, ale żadna próbka nie przekroczyła limitu 0,10 µg/L dla Sum of PFAS. PubMed
Technologie usuwania PFAS – które działają najlepiej
| Technologia | Skuteczność | Zalety | Wyzwania |
|---|---|---|---|
| Odwrócona osmoza (RO) | bardzo wysoka – usuwa zarówno PFAS długo‑ jak i krótkołańcuchowe; często redukacja > 90 % w warunkach laboratoryjnych i praktycznych | daje najwyższy poziom czystości, idealna do domu lub całego obiektu | wyższe koszty, potrzeba zarządzania odpadami, możliwa strata minerałów |
| Węgiel aktywny granulowany (GAC) | dobra, szczególnie dla długołańcuchowych PFAS jak PFOS/PFOA; wyniki zależą od jakości węgla i warunków pracy | tańsze rozwiązanie, mniej skomplikowane, często stosowane lokalnie | konkurencja adsorpcyjna z innymi substancjami (NOM), konieczność wymiany, certyfikaty |
| Wymiana jonowa (IX) | skuteczne w dużych systemach, przy odpowiednio dobranych żywicach | może być wydajna w przetwarzaniu dużych ilości wody | regeneracja żywic, koszty, utrzymanie jakości |
| Metody innowacyjne i hybrydowe | np. połączenie RO z membranami, nowe materiały filtrujące; obiecujące wyniki < 2 ppt PFAS w testach laboratoryjnych | potencjał bardzo wysokiej czystości, eliminacja mikrozanieczyszczeń | często kosztowne, nie zawsze gotowe do masowego wdrożenia, wymagana certyfikacja |
Jak wybierać filtr PFAS – krótka checklista
- Sprawdź certyfikację produktu i deklarację dotyczących redukcji PFAS (PFOS, PFOA, „Sum of PFAS”, „PFAS Total”)
- Oceń, czy filtr radzi sobie zarówno z PFAS o długich łańcuchach, jak i krótkich
- Zwróć uwagę na pojemność filtra i jak często trzeba wymieniać wkłady
- Koszty operacyjne: woda, energia, konserwacja, utylizacja odpadów
- Zgodność z prawem UE i lokalnymi normami – od 2026 będą obowiązywać nowe limity
Podsumowanie
PFAS to istotne zagrożenie dla jakości wody pitnej, szczególnie ze względu na ich trwałość i możliwość kumulacji w organizmach. Dzięki nowej dyrektywie UE mamy jasne, narzędzia prawne i limity: 0,50 µg/L dla PFAS Total i 0,10 µg/L dla Sum of 20 PFAS. Technologie takie jak odwrócona osmoza oraz dobrze dobrany węgiel aktywny są obecnie najbardziej sprawdzonymi sposobami usuwania PFAS. Warto inwestować w certyfikowane systemy filtracji i być świadomym lokalnych warunków wodnych oraz norm – by mieć pewność, że woda, którą pijemy, jest naprawdę czysta.
